Geolaíocht

Tá dhá fhoirmiú aolchloiche Charbónmhar (a ainmníodh i ndiaidh Loch Garman agus Baile Stiabhna) mar bhonn leis an Slab Thuaidh a leagadh síos breis agus 330 milliún bliain ó shin. Níl aon lomáin charraige le feiceáil ar an Slab mar go bhfuil an limistéar clúdaithe go tiubh le láib mara agus gaineamh. Is féidir Foirmiú Loch Garman a fheiceáil i gcairéil ar thalamh príobháideach in aice le Baile Loch Garman agus níos faide siar ó dheas, cruthaíonn foirmiú Bhaile Stiabhna gob theas Rinn Duáin agus tá a chuid iontaisí coiréil, cleiteach mhara agus milseáin mhara nochta go hálainn áit a mbíonn tonnta na farraige ag
teacht isteach.

Déantar dolaimíteas ar an dá aolchloch, rud a chiallaíonn gur tháinig adaimh mhaignéisiam in ionad cuid de na hadaimh chailciam, ag iompú na carbónáite cailciam go carbónáit Mhaignéisiam. Tharla sé seo na milliúin bliain ó shin agus ba é an toradh a bhí air ná crapadh agus scoilteadh na carraige a d’fhág go raibh sé thart ar 1% scagach don uisce. Mar thoradh air sin is uiscíoch atá tábhachtach go réigiúnach anois é óna ndéantar screamhuisce a phumpáil suas ag Baile Fardaí agus a thugtar trí phíobán ag an gcuid is mó de dhaonra dheisceart Chontae Loch Garman agus baile Loch Garman.

Ó 1881 go 1924 bhí na cairéil aolchloiche an-tábhachtach do Loch Garman, mar go raibh siad mar bhunús do thionscal a thóg aolchloch as cairéil ag Draighneach agus a bhácáil é le láib a dreideáladh ón gCuan chun stroighin Portland Stroighne a dhéanamh a bhfuil duaiseanna buaite aige. Tá stoc simléir ard ag Draighneach, suite i measc crann ar thalamh príobháideach, le feiceáil ón N25 in aice le timpeallán bhóthair Ros Láir.

Tá na hithreacha ar an Slab Thuaidh déanta as siolta agus as gaineamh a bhí clúdaithe ag an bhfarraige ag taoidí arda go dtí gur tógadh an balla farraige ó 1847 go 1849 agus suiteáladh caidéil chun iad a choinneáil tirim. Ar an taobh thoir tá an talamh saorga cosanta ag dumhcha gainimh Rinn Rámhann. Tá an gob caol talún seo comhdhéanta de dhumhcha gainimh a tógadh ón seachtú haois déag ar aghaidh de réir mar a shéid an ghaoth gaineamh na farraige isteach i bpaistí muiríneacha a d’fhás aníos tríd an ngaineamh carnach agus a ghreamaigh isteach i gcnoic nó i ndumhcha é.

Ó thuaidh den Slab Thuaidh tá na Screen Hills, ar tírdhreach clasaiceach kame-and-kettle iad. Is cnoic gainimh agus gairbhéil iad Kames a fágadh ann agus a níodh ag uisce reatha i bpróisis chasta a bhain le leá Oighearshruth Mhuir Éireann breis is 13 míle bliain ó shin. Is cuasáin mhóra iad poill kettle a fágadh de réir mar a leáigh bloic oighir sa talamh ag an am céanna. Tá os cionn céad lochán agus loch “poll kettle” sna Screen Hills a cruthaíodh ar an mbealach seo.

Cruthaíonn fo-ithir throm chré, cuid de foirmiú na Macamore, aillte ísle idir Droichead Loch Garman agus Anaclann Éanlaithe Fiáine Loch Garman. Cruthaítear na haillte soir ó Chuan Ros Láir chomh fada le Rinn an Ghrianfoirt as an gcalcaid chéanna. Tá an chré seo mar bhunús leis na hithreacha “láidre” atá an-trom i gceantar na Macamores, in oirthuaisceart Cho. Loch Garman. Brúdh an t-ábhar seo aníos ó ghrinneall Mhuir Éireann go dtí na háiteanna ina bhfuil sé faoi láthair ag an gclúdach oighir céanna de chuid Mhuir Éireann.

Tá an Balla Mara clúdaithe le carraig Grianchloichít agus Gréabhaca ón tréimhse Caimbriach a cairéalaíodh suas an abhainn timpeall 1847. Rinneadh na bloic a ghrútáil le moirtéal aoil-bhunaithe ar dtús, úsáidtear moirtéal stroighne sa lá atá inniu ann. Tógadh croí an bhalla de chré Macamores, a tógadh go príomha ó chairéal atá fós le feiceáil mar dhúlagar fásra in aice le taobh thoir an struchtúir.